Neredeyse herkesin bir Facebook, Instagram yahut Twitter hesabı var. Genelde bu platformlarda gündem olan toplumsal olaylar, çoğu kullanıcı tarafından konuşulmaya başlanıyor. Pekala daha evvel hiç şunu düşündünüz mü? Yahu evet bir şeyler gündem oluyor ve bizler daima bu mevzular üzerine düşünüp yazıyoruz lakin bunlar hakkında görüş bildirmemizi kimler istiyor? Yahut neden her gündem konusu hakkında öteki insanlarla ‘benzer bir şekilde’ konuşmak zorunda hissediyoruz?
Aslında sebebi açık: Toplumsal medyada makul bir algı oluşturmak gayesiyle gündemleri belirleyenler, elbette dijital ağlardaki yönetimi ellerinde tutan şirketler yahut güç ve servet sahibi şahıslar. Bunlar bizim gözümüzle görmediğimiz, işin art planındaki bâtın iktidarlar… İşte burada kıymetli bir meseleden bahsetmemiz gerekiyor. Ortaya atılan hususla ilgili konuşulması istenmeyen şeyler hakkında konuşan kişilere ne oluyor?
Akademisyen Elisabeth Noelle-Neumann’ın ‘Suskunluk Sarmalı’ adlı teorisine göre, baskın olan görüş, kendisine uygun olmayan azınlıktaki görüşleri sessize alıyor.
Sizi çok fazla sıkmadan kısaca teoriyi anlatalım ve bunun sosyal medyayla nasıl ilişkili olabileceğini örnekler üzerinden tartışalım. Neumann’a nazaran toplumda kabul gören fikirlere sahip olan bireyler, kendilerini daha inançlı ve rahat biçimde söz edebiliyor. Lakin genelden farklı düşünenlerin, öz inançları daha düşük oluyor ve bu beşerler toplumdan dışlanma korkusu yaşayabiliyor.
Velhasıl çoğunluk, kendini her şartta rahat söz edebilme imkanına sahipken; azınlık, niyetlerini bastırmak durumunda kalabiliyor. Herkesin düşündüğünden daha farklı fikirleri olan insanlar, sessiz kaldıkça artık bir daha hiç konuşamayabiliyorlar.
Neden mi? Zira insanların olumsuz reaksiyonlarıyla çaba etmek istemiyorlar ve kendilerini susturuyorlar. Bu durum daima tekrarlandığı için bir döngü, yani bir sarmal haline gelebiliyor.
Bir de şu var, mesela hepimiz çocukluktan itibaren etrafımızı gözlemleyerek doğruyu/yanlışı, iyiyi/kötüyü öğrenmişizdir. Natürel ki bu yargılar, bizim kendi büyüdüğümüz çevrenin algısına nazaran şekillenmiştir.
İşte Suskunluk Sarmalı Teorisi’ne göre insanlar, o dönem hangi fikir genel olarak kabul görüyorsa o düşünceyi benimsemeye başlıyor. Yani fikirlerin, bir popüler olup bir de düştüğü olur ya hani aynı o hesap. Hatta bunu, Twitter’daki şu ”TT olma” muhabbetinden bilirsiniz.
İşte bir dönem yükselen düşünceler, kişinin kendi düşüncelerine uygunsa o zaman o, konuşup kendisini özgürce anlatabiliyor. Ancak kişinin düşünceleri, ana akımda rağbet görmüyorsa o zaman o birey, mecburen sessizleşmek zorundaymış gibi hissedebiliyor.
Zaten Twitter’da tartışma ortamlarına yahut Instagram’da gönderi altı yorumlarına denk geldiyseniz, insanların, duymak istediklerinden daha farklı şeyler yazanlara, hemen sözel saldırı girişiminde bulunduklarını görebilirsiniz.
Sosyal medya platformları biraz da kim tarafından yönetiliyorsa orada o kişinin politikaları geçerli oluyor. Parayı veren düdüğü çalar hesabı.
Mesela yakın zamanda Elon Musk’ın satın aldığı Twitter örneğini verelim. Kendisi Twitter’ı ilk devraldığı zaman, ifade özgürlüğüne önem vereceğini dile getirmişti. Fakat başa geçer geçmez, çok sayıda çalışanı işten çıkardı.
Ayrıca Musk yönetime gelir gelmez, eski sevgilisi Amber Heard’ın hesabı da anında kapandı. Heard daha evvelce hesabını kapatacağını söylediği için bu mevzuda Musk’ın parmağı olduğuna dair bir katılık elbette yok. Yalnızca bu durum birçok insanın dikkatini çekti.
Üstüne üstlük Musk, mavi tikin tüm kullanıcılara artık parayla satılacağını söyledi. Artık bu ne alaka diyebilirsiniz, şöyle: Birisi, bir dijital platformun sahibi oluyor ve gücü eline geçirdiği andan itibaren kendi isteklerine nazaran o yere yeni kurallar koyuyor.
Mesela daha kolay tabirle, şayet kullanıcılar Twitter’da kalmak istiyorlarsa, oyunu Musk’ın kurallarına nazaran oynamak zorundalar demek oluyor bu. Bu durumdan hoşnut olmayanlar da tahminen de platformu temelli terk edip suskunluğa karışacaklar, bilemeyiz… Bu yüzden bu, üstte anlattığımız teoriyle uyumlu bir örnek.
Başka bir örnek: Mesela hepimiz Instagram, Twitter, Facebook yahut YouTube olması fark etmeksizin dijital platformlarda spam, şikayet ve mani gibi özellikleri kullanabiliyoruz. Paylaşımlarıyla toplumun huzurunu, yapısını bozduğunu düşündüğümüz bireyleri, diyelim Instagram’da çabucak bu münasebetleri gösterip şikayet edebiliyoruz.
Varsayalım ki bir influencer var ve 10 milyon takipçisi var. Bu kişi bir de canlı yayın açmış olsun. Canlı yayında kendisini izleyenlerin beğenmeyecekleri şekilde konuştuğunda, onu o an izleyen çok sayıda kişi reaksiyon gösterebiliyor.
Hemen takipçiler birleşip bu fenomenin hesabını spamlayıp kapattırabiliyorlar. Hatta bazen bu kadarla kalmayıp kişinin yalnızca fikirleri kendilerine uymuyor diye ekran imgeleri alarak onu başka insanlara ifşa edebiliyorlar. Böylece karalama ve linç kampanyaları başlattırılıyor.
Bu duruma maruz kalan birey, kendisini toplumsal medyada izleyen şahısların niyet biçimlerini de cebe atmadan kafasına nazaran davranışlar sergilediğinde olacakları biliyor artık. Bu yüzden hesabı ikinci sefer açıldığında, tahminen artık kendi kitlesinin isteklerine göre konuştuğu yayınlar yapabiliyor veya içerikler üretebiliyor.
Gördüğünüz üzere toplumsal medyanın bu ‘engelleme’, ‘spamlama’, ‘şikayet etme’ ve ‘bildirme’ üzere özellikleri, suskunluk sarmalını besleyen ideolojik araçlara dönüşüyor. Tahminen gerçek hayatta birini susturmak o kadar kolay olmuyor lakin dijital ortamda bir tık ile işi çözebiliyorsunuz.
Bu araçlar insanların, daima kendilerini denetim etmelerine ve başkalarına karşı bir sorumluluk hissetmelerine yol açıyor. Neden?
Çünkü birden fazla kişi, ”aman tepki alırım, aman Ali Rıza bey ağzımızın tadı bozulmasın şimdi” diyerek toplumsal konularda görüş bildirmemeyi tercih ediyor. ”Bu insanların aksine, ben şöyle şöyle düşünüyorum” diyenler de küfürle, hakaretle, dokuz köyden kovulmakla kalıyorlar. Hatta bazen demin de bahsettiğimiz gibi, kişisel hesaplarını bir daha kullanamayacak hale bile gelebiliyorlar.
Peki siz ne düşünüyorsunuz? Sosyal medya zannedildiği gibi ‘ifade özgürlüğünün’ kabul gördüğü bir yer mi? Fikirlerinizi bizimle yorumlarda paylaşın.
- Kaynaklar: Marshall Mcluhan, DergiPark
- Görsel Kaynakları: Scala News, The Student Life, The New York Times, Vox, HS Insider, Fast Company
